Al een tijdje lang wilde ik de roman Snow Falling on Cedars lezen. Als ik zie dat dit boek vertaald is als Ceders in de sneeuw is in mijn hersenen het hek van de dam.

De vertaling van deze titel hield me aangenaam bezig toen ik toch al niet kon slapen door de volle maan. Een heel boek vertalen is een megaklus, een titel vertalen is een haiku schrijven. Alles wat er in de oorspronkelijke titel verpakt zit wil je meenemen, associaties, onderstromen, klankkleur en ritme.

Een zwenkende camera heeft de film Snow Falling on Cedars stilgezet tot een foto in Ceders in de sneeuw. De beweging van de sneeuw in de Engelse titel veranderde in de stilstand van de ceders in de Nederlandse titel. Daarbij veranderde ook het hoofdonderwerp: in het Engels is dat de sneeuw, maar in het Nederlands zijn het de ceders. Ook voel je onbewust een verandering in het effect van de actie. Vallende sneeuw is de toedekkende actie, de ceders zijn het object dat bedekt wordt.

Waardoor kiest een vertaler zo’n intrinsieke ommezwaai? Of was het de uitgever? Het hield me lekker bezig in de vollemaannacht. Alles dankzij de kunst van het haikuschrijven, genieten van taal op de vierkante millimeter. Met taal kun je in een paar woorden situaties een volkomen andere lading meegeven, ook als dit bij de lezer onbewust blijft. Ik ga binnenkort het boek lezen, om te kijken hoe de titel bedoeld is ten opzichte van het verhaal. Een sneak preview bij de eerste scène vertelt me alvast dit: een aangeklaagde zit onbeweeglijk stil in de broeierige warmte van een rechtszaal, wachtend op de zitting…

In de vroege ochtend schreef ik van mijn overwegingen dit gedicht over het veranderingsproces in de vertaling.

The cedars or the snow

Snow falling on cedars
translated to
Cedars in the snow

A film swirling with movement
slowed down to a silent still
translating you too, as a subject.
The camera panned, you transformed:

You, feathery snow flakes, lightly dancing in air
– sturdy tree trunks, solidly holding ground.
Your three-day life – crystals to droplets –
– a lifespan of centuries gripping the soil.

Can we change back, will we move on?

Do not laugh about others’,
do not cry about yours:
change is translation
into the new –

new standpoints, new views
for you to choose.
Cedars or snow?

 

Zie ook: Haiku, een schrijfproces

Illustraties uit de collectie van het Rijksmuseum; Rijksstudio
Bovenbalk: Kawase Hasui, The Zojo sanctuary in Shiba; 1925. Rijksmuseum, Amsterdam
Boven, rechts: Tsuchiya Kôitsu, The floating pavillion of Katada in snow; 1934. Rijksmuseum, Amsterdam
Midden, rechts: Kawase Hasui, The Zojo sanctuary in Shiba; 1925. Rijksmuseum, Amsterdam
Onder, rechts: Hiroshige, Winter, Snow on the Sumida river; 1833-1838. Rijksmuseum, Amsterdam