Het schrijfproces is het schrijven zelf, is het product én de weg ernaartoe.
Wat gaat er door je heen in de periode waarin je aan een tekst werkt?
Ik kies het voorbeeld van een heel korte tekst die mij na aan het hart ligt. Het is – ongemerkt, onbedoeld – een verjaardagshaiku voor mezelf geworden.

laatste junidag
de groene gemberthee glanst
in de aarden kom

Even recapituleren: een haiku is een klassieke Japanse versvorm. Hij bestaat uit 3 regels, van respectievelijk 5, 7 en 5 lettergrepen. De haiku beschrijft in een natuurbeeld, met een ingebouwde verwijzing naar een seizoen, het menselijk leven.

Heel belangrijk bij de haiku: ‘aan de voorwaarden voldoen is makkelijk, maar wat wil je ermee zeggen?’ Dit begint bij het oproepen van het juiste beeld, en er moet meer achter zitten. Ik vraag me af of je ooit kunt overbrengen wat je er zelf inlegt. (Maar dit geldt ook voor westers proza, voor alle kunstuitingen.) Daarom dit voorbeeld van het proces van denken en puzzelen aan de haiku, mijn lievelingshaiku van de afgelopen jaren.

Mijn eerste versie

hete zomerdag
groene thee glanst fris
in de oude kom

De ontwikkeling van een nieuwe tekst

Eerste inval: hete zomerdag
Dat werd lange zomerdag en via lange julidag uiteindelijk laatste junidag.
De vondst vond ik mooi: eind juni is vaak heet, dus de hitte hoef ik niet meer te benoemen; zomer heb ik vervangen door juni, want dat is nét iets minder expliciet; de laatste dag in juni is niet de langste, maar valt wel een in een warme periode, én heeft voor mij speciale betekenis: mijn verjaardag waar ik aan gehecht ben (voelt als ‘mijn’ dag).
Slotversie: laatste junidag

Eerste inval: groene thee glanst fris
Dat fris is wel contrastrijk, maar ook wat makkelijk. Ik gooi er gember bij om de hitte te versterken. Ik wil in elk geval theedrinken als ontspanning op een vermoeiende zomerdag meegeven. De glans moet blijven: de thee is sprankelend en ook zacht, en mijn verjaardag heeft altijd glans. Tot slot verbeterde ik het ritme van de haiku met ‘de’.
Slotversie: de groene gemberthee glanst

Eerste inval: in de oude kom
Omdat het een persoonlijke zomerverjaardag-haiku bleek te worden, wilde ik contrast aanbrengen tussen jong en oud. Frisse thee in oude kom. Maar dat vond ik er toch te dik bovenop liggen.

Toen dacht ik aan het glazuur van de kom. Uit mijn oude kinderboek Kimi van Eleanor Frances Lattimore had ik al geleerd dat je voor de klassieke theeceremonie heel ander aardewerk gebruikt dan voor het dagelijks theedrinken. Ik las het nog eens na en vond:

De drie theepotten stonden op een kastplank. Eén was van porselein, met plaatjes erop geschilderd. Dat was de beste theepot van tante Nisji. Daarnaast stond de op één na beste theepot. De daagse was van aardewerk, bruin van kleur.

Dat sprak me ineens aan. Het gewone, ook op je verjaardag. De betrouwbare, alledaagse, ongeglazuurde bruine kom. Die waaruit je zelf dagelijks drinkt, maar die je niet aan je gasten voorzet; precies goed voor een viering in je eentje. Die bruine kom ben ik zelf. Ik maakte er ‘in de bruine kom’ van.
Twee dagen daarna bedacht ik dat ‘aarden kom’ ook zou kunnen. Dat zou mooi doen denken aan klei, het materiaal van de kom, en de hele scène iets aards geven. Dan zou ik wel de kleur bruin kwijt zijn, maar die zit als associatie natuurlijk wel in ‘aarden’ meeverpakt. Bovendien zou ik dan een contrast tussen de glans van de thee en het mat van de kom aanbrengen. Dat beeld beviel me nog meer.
Slotversie: in de aarden kom

Mijn complete slotversie:

laatste junidag
de groene gemberthee glanst
in de aarden kom

En de betekenis voor mijzelf is: mijn verjaardag; warmte; in mezelf.
Ik word ouder en het gaat me goed af.

Hoe werk je aan zo’n tekst?

Een briefje met de meest recente tekst zwierf over mijn werktafel, af en toe schreef ik er iets bij. Zo heb ik er enkele weken aan gewerkt en over nagedacht.
Het proces is het plezier zelf, zoals ook het doorschetsen aan een tekening die nog niet af is, het puzzelen aan een woordraadsel of sudoku. Is hij af, dan ben je tevreden. De tekst is je dierbaar geworden, omdat hij doorwrocht en doorleefd is. En ook voel je alweer de behoefte aan een nieuw werkstuk om je gedachten aan te scherpen…

Voor seizoenswoorden heb ik me verder laten voorlichten en inspireren door deze Wikipediapagina over Kigo: http://en.wikipedia.org/wiki/Kigo.
Afbeelding bovenaan: Gedicht met herfstbloemen, Kitagawa Utamaro, Jippensha Ikku, 1804; collectie Rijksmuseum.
Dit blog plaatste ik eerder in 2014; het is naar voren gehaald ter ondersteuning van een les over de Japanse versvormen.